توسل در قرآن قسمت (2)

توسل در قرآن

عرض سلام ،ادب و احترام محضر بازدیدکنندگان محترم

لطفا قبل از مطالعه این پست قسمت اول توسل در قرآن را از لینک زیر مطالعه فرمایید

توسل در  قرآن قسمت (1)

آیه استغفار:ولو انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک فاستغفرالله واستغفر لهم الرسول لوجدوا الله توّاباً رحیماً؛(نساء(4) آیه 64)
و اگر آنها هنگامی که به نفس خود ظلم کردهاند، پیش تو آیند و از خدا طلب مغفرت کنند و رسول هم برای آنان طلب آمرزش کند،خداوند را توبه پذیر و مهربان خواهند یافت.مفسر بزرگ اهل سنت، ابن کثیر، در ضمن تفسیر آیه مذکور، این حکایت مشهور را نقل کرده است که شیخ ابومنصور صباغ از عتبی نقل میکند. او میگوید: من نزدیک قبر نبی اکرم(ص) نشسته بودم که مردی اعرابی آمد و گفت: السلام علیک یا رسول الله.من این قول خدا را شنیده ام که میفرماید:ولو انهم اذ ظلموا انفسهم جائوک...آمده ام در حالی که از گناهم طلب آمرزش کرده، تو را در پیشگاه خداوند عالم شفیع خود قرار میدهم. یا خیر من دفنت بالقاع اعظمه++فطاب من طیبهن القاع والاکم نفسی الفداء لقبر انت ساکنه++فیه العفاف و فیه الجود و الکرم آن مرد این اشعار را انشا کرد و رفت. در این هنگام خواب بر من غالب شد. رسول خدا را در خواب دیدم که فرمود: ای عتبی خودت را به اعرابی برسان و به او بشارت بده که خداوند او را بخشیده است.(صابونی، محمدعلی، مختصر تفسیر ابنکثیر، ج 1، ص 410 ؛ ثعالبی، ابوزید، تفسیر ثعالبی، ج 2، ص 257)

 

 بیضاوی، مفسر بزرگ دیگری از اهل سنت، میگوید: این خطاکاران پیش رسول خدا معذرتخواهی میکردند و رسول اکرم هم شفیع آنها میشد و خدا نیز آنها را میبخشید. رسول خدا حق دارد که عذر آنها را بپذیرد و برای آنها شفاعت کند؛ گرچه جرمشان بزرگ باشد. منصب رسول خدا این است که اهل کبائر را شفاعت کند. (بیضاوی قاضی ناصرالدین، تفسیر بیضاوی، ج1،ص 222،ابیمسعود، محمد بن المصطفی العمادی، تفسیرابن مسعود، ج 2 . ص 158 ؛ صابونی، محمدعلی، صفوة التفاسیر، ج 1، ص 286)

قرطبی در تفسیر الجامع لاحکام القرآن آورده است: ابوصادق از حضرت علی(ع) نقل میکند که سه روز پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، مردی اعرابی آمد و خود را بر قبر نبی اکرم(ص) انداخت و خاک قبر پیامبر اکرم(ص) را به سر  گرفت و گفت: ای رسول خدا(ص)، فرمان دادی، ما اطاعت کردیم و یکی از آیاتی که بر تو نازل شده این است :(ولو انهم ظلمو انفسهم ...من بر نفس خود ظلم کردهام و تو برایم طلب آمرزش کن. در این حال، از قبر پیامبر اکرم(ص) صدا آمد: خدا تو را بخشیده است.(قرطبی ابن عبدالله محمد احمد انصاری، تفسیر جامع الاحکام القرآن، ج 5، ص265)

امام مفسران اهل سنت، فخرالدین رازی، در تفسیر میگوید: ممکن بود بدون استغفار رسول اکرم(ص) توبه آنها پذیرفته شود، اما وقتی استغفار رسول خدا(ص) به توبه آنها ضمیمه شود، قبول توبه حتمی خواهد بود.

(فخررازی، محمد رازی، تفسیر فخررازی، ج 6  10 ، ص 166)

همین کار مصداق بارز توسل به پیامبر است که خداوند آن را به مردم آموخته است و این آیه مشروعیت توسل به غیر خدا را به روشنی ثابت میکند.
(جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج 2، ص 4)

آیت الله مکارم شیرازی میگوید: از این آیه پاسخ کسانی که توسل جستن به پیامبر و یا امام را یک نوع شرک میپندارندروشن میشود؛ زیرا این آیه صریحاً میگوید که رو آوردن به پیامبر و او را بر درگاه خدا شفیع قرار دادن و وساطت و استغفار او،برای گنهکاران مؤثر است و موجب پذیرش توبه و رحمت الهی است. اگر وساطت و دعا و استغفار خواستن از سوی خدا شرکبود، چگونه ممکن بود در قرآن چنین دستوری به گنهکاران داده شود. منتها افراد خطاکار باید نخست توبه کنند و از راه خطابرگردند، سپس برای قبول توبه خود از استغفار پیامبر استفاده کنند. پس پیامبر آمرزنده گناه نیست؛ او تنها میتواند از خدا طلب آمرزش کند. این آیه نیز پاسخ  است به آنها که این گونه وساطت را انکار میکنند.
(شیرازی، آیت الله مکارم، تفسیر نمونه، ج 3، ص 499)

خلاصه کلام اینکه این آیه به روشنی دلالت دارد که شفاعت خواهی از پیامبر اکرم(ص) کار مطلوبی است. حتی بعد از حیات پیامبر اکرم(ص) هم، در طول تاریخ، مسلمانان آگاه با الهام از این آیه، از آن حضرت تقاضای شفاعت میکنند و او را میان خود و خدا وسیله قرار میدهند. این سنتی است که دانشمندان اسلامی به آن عمل کردهاند.
( جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج 2،ص475)

آیه مدح متوسلان:قل ادعوا الذین زعمتم من دونه فلا یملکون کشف الضرّ عنکم ولا تحویلا اولئک الذین یدعون یتبغون الی ربهم الوسیلۀ ایّهم اقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه ان عذاب ربک کان مخدوراً؛بگو: کسانی را که غیر از خدا را (معبود خود) میپندارند، آنها نمیتوانند مشکلی را از شما برطرف سازند و نه تغییری در آن ایجاد کنند.کسانی را که آنان میخوانند، خودشان وسیلهای (برای تقرب) به پروردگارشان میجویند وسیلهای هر چه نزدیکتر و به رحمت او امیدوارند و از عذاب او میترسند؛چرا که عذاب پروردگارت همواره در خور پرهیز ووحشت است

 (  اسراء( 17 )، آیه 56 و )57

این دو آیه بر مشروعیت توسل به افرادی که مقرباند دلالت میکند. مفسران اتفاق نظر دارند که (
یبتغون الی ربهم الوسیلۀ ایّهم اقرب) مدح و توصیف برای مؤمنان است؛ زیرا آنان برای رسیدن به خدا توسل میجویند. البته در اینکه متوسلان باید به چه کسانی متوسل شوند، اختلاف وجود دارد، اما همگان به حقیقت جواز توسل اعتراف نمودهاند. مؤمنان برخلاف مشرکان به کسانی متوسل میشوند که اهل باشند و صلاحیت رفع مشکلات را داشته باشند. این آیه مشرکان را نکوهش میکند که آنها چیزهایی را عبادت میکنند و از آنها طلب حاجت میکنند که اصلًا مالک نفع و ضرر خود نیستند. به مشرکان خطاب شده است:(. ادعوا الذین زعمتم من دونه)جناب شیخ طوسی(ره) آیه را چنین معنا کرده است:الذین زعمتم انهم ارباب و آلهۀ من دون الله.پس مشرکان به کسانی متوسل میشدند که آنها را خدا تصور میکردند، ولی در آیه بعدی کسانی توصیف شده اند که برای رسیدن به خدا توسل میجویند،نه اینکه (متوسل به) را خدا میپندارند
پس بدون پندار معبودیت، توسل جستن به کسانی که مقرب درگاه خداوندند عیبی ندارد. مشرکان بُتها را به عنوان قادر مطلق میپرستیدند؛ لذا خدا آنها را توبیخ کرده است، اما کسانی که خدا را معبود حقیقی و قادر مطلق میدانند و به مقربان خداوند توسل میجویند، قابل ملامت نیستند.

(برداشت نویسنده از: علامه طباطبایی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، ج 15 ، ص 127 به بعد)

آیه طلب استغفار:

قالوا یأبانا استغفرلنا ذنوبنا انا کنا خاطئین قال سوف استغفرلکم ربی انه هو الغفور الرحیم؛ یوسف(12) آیه 97و98)

گفتند: پدرجان، از خدا آمرزش ما را بخواه که ما خطاکار بودیم. گفت: به زودی برای شما از پروردگارم آمرزش میطلبم که او آمرزنده و مهربان است  از این دو  نیز استفاده می شود که طلب استغفار از دیگری، نه تنها منافات با توحید ندارد، بلکه راهی برای رسیدن به لطف پروردگار است همین که یعقوب، پیامبر بزرگ خدا، تقاضای فرزندان را میپذیرد و پاسخ مثبت به آنها میدهد، نشان دهنده این نکته است که

توسل به اولیای الهی امری جایز است. آنها که این امر را ممنوع و مخالف اصل توحید می پندارند، گویا از اصل متون دینی و به ویژه قرآن آگاهی کافی ندارند یا لجاجت بی مورد می ورزند.

(شیرازی، آیت الله مکارم، تفسیرنمونه، ج 10 ، ص 75)

لینکهای پیشنهادی:

انواع توسل

معنای واژه توسل (الوسیله)

زیارت از دیدگاه اسلام

صفویان به زور ایرانیان را شیعه کردند

تهمت غلو و غالی بودن به شیعه