فتنه ابن تیمیه خاموش شده بود، و اندیشههای او و شاگردش ابن القیم میرفت که در لابلای کتابها دفن شود، که ناگهان چهار قرن بعد، این افکار مجددا جان تازهای به خود گرفت و توسط محمد بن عبد الوهاب احیاء گردید. محمد بن عبد الوهاب در سال 1115 در شهرعیینه واقع در صحرای نجد عربستان چشم به جهان گشود و در سال 1206 یا 1207 دیده از جهان فرو بست. پدرش عبدالوهاب از علمای حنبلی و مورد احترام مردم شهر خود (عیینه) بود. فرزند عبد الوهاب پس از به پایان رساندن دروس مقدمات،زادگاهش را ترک گفت و به مدینه مهاجرت کرد و پس از اقامت کوتاهی در مدینه به بصره و سپس به بغداد و آنگاه به کردستان نیز آمد « قم » و همدان و اصفهان روانه شد و در هر یک از این شهرها مدتی چند اقامت گزید تا آنجا که به شهر قم نیز آمد وو سرانجام تصمیم گرفت که به زادگاه خود برگردد و پس از بازگشت، هشت ماه از مردم دوری گزید، و سپس مردم را به آیین جدیدی فرا خواند1] . در بسیاری از کتابهای عربی، مسافرت شیخ به شهرهای مختلف و اقامت او در آن مناطق آمده است. و قدیمیترین کتاب فارسی که در آن نامی از محمد بن عبد الوهاب و پارهای از عقاید او به میان آمده است، کتاب ذیل تحفۀ العالم نوشته عبد اتلطیف شوشتری است.2)
وی سالها در هند اقامت داشت و با محمد بن عبد الوهاب معاصر بود. کتاب فارسی دیگری که از این مردم نام برده، کتاب مآثر سلطانیه تالیف عبد الرزاق دنبلی ت ( 1067 ) - م ( 1242 ) است که توقف طولانی شیخ را در اصفهان برای فراگیری فقـــــه و اصول متذکر شده است(3) سومین کتاب فارسی که از او نام برده کتاب سفرنامه میرزا ابو طالب اصفهانی است که او نــتیز با
شیخ معاصر بوده و مسافرت او به اصفهان و اکثر بلاد ایران و خراسان تا سر حد غزنین را آورده است(4)غـــالب بــــــــــــیوگرافی نویسان،درباره محمد بن عبد الوهاب یادآور میشوند که از همان دوران جوانی سخنان زنندهای از او شنیده میشد، و پدر او که مرد صالحی بود، نیز انحراف او را پیشبینی میکرد. شیخ در جوانی غالبا به مطالعه زندگی نامه کسانی که مدعی نبوت شده بودند مانند مسیلمه کذاب و سجاج و اسود عنسی و طلیحه اسدی علاقه خاصی داشت [ 5] . اگر این گزارش درست باشد، حاکی از آن است که او ازهمان آغاز، سودای رهبری را در سر میپرورانده و سرانجام این سودا در دعوت وهابیگری جلوه کرد، و از این طریق به تکفیر تمام فرق اسلامی پرداخته و دیگران را جاهل و نادان و مشرک و بدعت گذار نامیده و این سیره همه بدعت گذاران و فرقه سازان است.
پاورقی:
1] احمد امین:زعماء الاصلاح، ص 10 ، ط بیروت.
2] سید عبد اللطیف:ذیل التحفۀ، ص 8 به بعد. چاپ بمبئی.
3] دنبلی، عبد الرزاق:المآثر السلطانیۀ، ص 82 به بعد.
4] میرزا ابو طالب:سفرنامه، ص 409 به بعد.
. 5] صدقی الزهادی:الفجر صادق، ص 17 و احمد زینی دحلان:فتنۀ الوهابیۀ، ص 66